‘กฎหมายอิสลาม’ จากอยุธยาสู่รัตนโกสินทร์ เปลี่ยนแต่ดำรงอยู่

ภาพวาดขุนนางมุสลิมและผู้ติดตาม

    กฎหมายอิสลาม มีในแผ่นดินสยามมาหลายร้อยปี ถูกใช้เพื่อผดุงความยุติธรรมชาวมุสลิมในพระนคร ทั้งขุนนาง, พ่อค้า และชาวบ้านในเขตพระนคร ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุทธยา โดยมี พระยาจุฬาราชมนตรี ผู้นำประชาคมมุสลิมในยุคสมัยนั้น เป็น ตุลาการ ในการพิจารณาคดี มี หลวงศรียศ ขุนนางกรมท่าขวา ทำหน้าที่คล้ายจ่าศาลในปัจจุบัน 

ในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช การค้าเจริญรุ่งเรืองที่สุดในสมัยกรุงศรีอยุธยา มี นำสินค้ามาแลกเปลี่ยน-ค้าขาย    เมื่อเกิดกรณีพิพาททางการค้า นำไปสู่การฟาดปากกัน ระหว่าง พ่อค้าอังกฤษ คนของ ซามูเอล ไวท์ ข้าหลวงมะริด กับ กลุ่มพ่อค้าอาหรับ-อินเดีย  จะด้วยฝ่ายหลังจะหมัดแม่นเป็นรอง หรือการค้าสู้ไม่ได้ไม่ทราบชัด พ่อค้าอาหรับ-อินเดีย นำความไปร้องกับ หลวงศรียศ (สน) ปลัดกรมท่าขวา ซึ่งกรมท่าขวา มีหน้าที่ติดต่อและดูแลการค้ากับต่างชาติที่อยู่ทางด้านขวาหรือทางตะวันตกของอ่าวไทย เช่น อินเดีย เปอร์เซีย อาหรับ รวมถึงมลายู  เรื่องถึง พระยาจุฬาราชมนตรี เจ้ากรมท่าที่ต้องออกโรงชำระความ โดยตัดสินให้ริบทรัพย์จำนวนหนึ่งจากฝ่ายพ่อค้าอังกฤษ ทำเอา ซามูเอล ไวท์ เจ้านายของฝ่ายพ่อค้าอังกฤษ ซึ่งกำลังมีบุญหนักศักดิ์ใหญ่ เป็นข้าหลวงเมืองมะริด ไม่พอใจ หาว่า พระยาจุฬาราชมนตรี ใช้กฎหมายชารีอะฮ์-กฎหมายอิสลามในการตัดสินความ เพราะฝ่ายคู่กรณีนับถือศาสนาอิสลาม ทำให้ฝ่ายตนเสียเปรียบ เพราะฝ่ายพ่อค้าอังกฤษและหมายจะยื่นฎีกาต่อสมเด็จพระนารายณ์ฯ เหตุการณ์ต่อจากนั้นไม่มีการบอกเล่า แต่ยืนยันได้ว่า กฏหมายอิสลาม มี-ถูกอ้างถึงในอาณาจักรสยาม ตั้งแต่ยุคนั้น

รองอำมาตย์ตรี หะยีดาเย็บ อาแวลาโม ดาโต๊ะยุติธรรม

ในแผ่นดินของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ในรัชสมัยของพระองค์ พ.ศ.2434 มีการก่อตั้งกระทรวงยุติธรรม ต่อมาระบบให้ใช้กฎหมายอิสลามกับมุสลิมในพระนครถูกยกเลิกไป แต่ พระยาจุฬาราชมนตรี (สิน อหะหมัดจุฬา) เจ้ากรมท่าซ้าย และตุลาการกฏหมายอิสลามทในพระนครคนสุดท้าย ก็ยังเป็นผู้พิพากษาศาลคดีต่างประเทศ ในกระทรวงยุติธรรม

   แม้ระบบให้ใช้กฎหมายอิสลามกับมุสลิมในพระนครถูกยกเลิกไป แต่ด้วยพระมหากรุณาธิคุณของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งทรงมีพระปรีชาสามารถในรัฐประศาสตร์โนบายเป็นอย่างยิ่ง ทรงหยั่งถึงจิตใจ ลัทธิประเพณี และความสงบสุขของประชาชนชาวมุสลิมในสยาม จึงทรงโปรดให้มีกฎข้อบังคับ สำหรับปกครองบริเวณ 7 หัวเมือง (ประกอบด้วย เมืองปัตตานี, เมืองยะหริ่ง, เมืองสายบุรี, เมืองหนองจิก, เมืองระแงะ, เมืองรามันห์, และเมืองยะลา ส่วนหนึ่งของมณฑลปัตตานี) ขึ้นเป็นพิเศษ และใน พ.ศ.2444 ได้ทรงโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งศาลชั้นต้น โดยมี โต๊ะกอฎี เป็นผู้พิพากษาตัดสินคดีความ

รองอำมาตย์เอก เอื้อน ยมจินดา ผู้พิพากษา, อำมาตย์ตรี พระศรีเบญญา (อั้น รัตนวานิช) ผู้พิพากษา, รองอำมาตย์ตรี พร้อม ศรีอุบล จ่าศาล และ หะยีมะเซ็ง อาแวโซะ ดาโต๊ะยุติธรรม ราวปี พ.ศ.2469

คำอธิบายหลักกฎหมายอิสลามว่าด้วยครอบครัวและมรดก

จากนั้น พระราชบัญญัติว่าด้วยการใช้กฎหมายอิสลาม ในเขตจังหวัดปัตตานี นราธิวาส ยะลา และ สตูล พ.ศ.2489 ให้มี ดาโต๊ะยุติธรรม เป็น ตำแหน่งเทียบเท่าผู้พิพากษา ประจำศาลจังหวัดชายแดนภาคใต้ ซึ่งมีมุสลิมเป็นจำนวนมาก คือ ศาลจังหวัดปัตตานี ยะลา นราธิวาส และสตูล จังหวัดละ 2 คน เป็นผู้มีอำนาจพิจารณาวินิจฉัยและตัดสินชี้ขาด กรณีพิพาทของมุสลิม ณ ศาลชั้นต้น จะร่วมพิจารณาคดีกับผู้พิพากษาในคดีที่เกี่ยวข้องกับชาวมุสลิม เช่น คดีครอบครัวและมรดก ในคดีที่กำหนดให้ใช้กฎหมายอิสลามว่าด้วยครอบครัวและมรดกแทนประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

    และปัจจุบันมีการใช้ในศาลเยาวชนและครอบครัวด้วย 

--

[อ้างอิง: The Siamese memoirs of Count 1685-1688 (1996), Itinerario - European Journal of Overseas History และ คำอธิบายหลักกฎหมายอิสลามว่าด้วยครอบครัวและมรดก ศิลปวัฒนธรรม ตุลาคม 2559, อิสมาแอ อาลี 2546, กฎหมายมรดกและพินัยกรรม)

ผู้เขียนและเรียบเรียง ‘นูรุดดีน’ มุสลิมไทย ที่ชอบเล่าเรื่องประชาชาติมุสลิมจากทุกมุมโลก